Khoảng 75 % các trường hợp viêm lợi bong vảy là biểu hiện của bệnh da, chủ yếu là bệnh pemphigoid và bệnh Lichen phẳng, ngoài ra , còn một số bệnh da khác cũng biểu hiện viêm lợi bong vảy: pemphigus vulgaris, lupus erythematous, viêm loét dạ dày mạn tính ..
Những bệnh cần lưu ý khi chẩn đoán phân biệt: nấm, virus, dị ứng thuốc, nước súc miệng. Để phát hiện được bệnh gây bong tróc lợi cần phải khám sức khoẻ toàn thân, xem tiền sử …
BỆNH LICHEN PHẲNG
Lichen phẳng là một bệnh da – niêm mạc mạn tính đặc trưng bởi các sần ở da và có thể tập trung thành mảng. Bản chất Lichen phẳng là một rối loạn miễn dịch ở mô da – niêm mạc trong đó các tế bào lympho T có vai trò chính. Tổn thương Lichen phẳng có thể biểu hiện trong miệng. Để chẩn đoán Lichen phẳng trong miệng cần có thêm triệu chứng ngoài da, cần phân biệt các bệnh khác, trường hợp khó chẩn đoán cần sinh thiết mô bệnh học .
Các nghiên cứu dịch tễ cho thấy tổn thương Lichen phẳng trong miệng có ở 0,1 đến 4 % dân cư, chủ yếu nhóm tuổi trung niên và nữ lớn tuổi, tỷ lệ nữ : nam là 2 : 1 . Trẻ em có thể mắc nhưng ít. 1/3 số bệnh nhân Lichen phẳng ở miệng có kèm tổn thương ngoài da.
1. Các tổn thương miệng
Trong các dạng tổn thương của Lichen phẳng ở miệng (lưới, bệt, teo, mòn, sẵn và bụng nước ) thì tốn thương lưới và tổn thương mòn hay gặp nhất. Tổn thương lưới điển hình không có biểu hiện cơ năng, tổn thương hai bên niêm mạc má ở phía sau, tổn thương có thể xuất hiện ở bờ bên của lưỡi, lưng lưỡi, vòm miệng cứng, bờ lợi, tổn là những đường trắng nối nhau trông như một miếng ren, dưới tổn thương trắng có thể có nền đỏ, liên quan với nhiễm nấm Candida. Bệnh mạn tính thầm lặng thương xen kẽ các đợt bùng lên.
Tổn thương mòn thường liên quan với đau, bề mặt niêm mạc teo, đỏ, xung quanh vùng teo đỏ có các vạch trắng toả ra. Những vùng tổn thương teo này nhạy cảm nhiệt, thức ăn chua cay.
Các tổn thương ở lợi: 10 % bệnh nhân biểu hiện Lichen phảng miệng có biểu hiện ở lợi .
Các dạng tổn thương khác của Lichen phẳng ở miệng :
– Tổn thương sần: tổn thương sần và kẻ trắng, các sản có thể thành mảng.
Tổn thương mòn loét: vệt đỏ tập trung hay lan toả, tổn thương có thể nặng hơn nếu bị sang chấn.
– Tổn thương mụn hoặc bọng nước: tổn thương này hiếm gặp, sau khi vỡ để lại vết loét .
Tổn thương teo: biểu mô lợi mỏng đi để lại bề mặt đỏ .
2 . Mô bệnh học của Lichen phẳng
Dưới kính hiển vi có 3 đặc điểm chính: dày sừng hoặc á sừng , thoái hoá phù ở lớp đáy, tổ chức liên kết có nhiều tế bào hệ miễn dịch thoát mạch, nhiều nhất là lympho T. Trên tiêu bản: các đuôi biểu mô lấn vào tổ chức liên kết có hình răng cưa. Thoái hoá phù của lớp đáy biểu mô có thể tới mức làm cho biểu mô mỏng và teo và bong khỏi tổ chức liên kết, tạo ra mụn hay bọng nước, vỡ ra để lại vết loét. Các đốm keo có thể thấy ở ranh giới biểu mô – tổ chức liên kế . Những vùng dày sừng duới kính hiển vi và có đủ 3 đặc điểm thì dễ chẩn đoán, những vùng đã vỡ để lại vết loét thì khó chẩn đoán xác định, cần kết hợp lâm sàng .
Nghiên cứu dưới kính hiển vi điện tử cho thấy Lichen phẳng có 3 giai đoạn: giai đoạn 1 thoái hoá tương bào của biểu mô và bong lớp tế bào màng đáy khỏi màng đáy giai đoạn 2 mất sợi collagen ở tổ chức liên kết sát biểu mô, giai đoạn 3 thoái hoá và hoại tử lớp màng đáy và lớp cận màng đáy của biểu mô, tổ chức liên kết cận biểu mô cũng thoái hoá và hoại tử, không còn màng đáy.
Vì tổn thương Lichen phẳng có thể ở các giai đoạn khác nhau, nếu chưa thể chẩn đoán xác định thì các lần sinh thiết tiếp sau là cần thiết.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng Lichen phẳng ở miệng có thể chuyển thành ung thư, cho đến nay chưa có bằng chứng thuyết phục về điều này, nhưng cần theo dõi và làm sinh thiết định kỳ với bệnh nhân Lichen phẳng trong miệng.
3. Chẩn đoán phân biệt:
Các bệnh có thể nhầm với Lichen phẳng là viêm niêm mạc dạng Lichen. Khi tổn thương trong miệng là tổn thương mòn ở niêm mạc má thì cần phân biệt lupus ban đỏ và loét dạ dày mạn tính. Tổn thương mòn ở lợi phải có đường trắng toả ra xung quanh thì mới là Lichen phẳng, nếu không có các đường trắng toả ra thì phải cân nhắc pemphigoid dạng sẹo hoặc pemphigus thông thường. Phân biệt xa hơn với viêm lợi theo đường kẻ và viêm loét mạn tính.
4. Chẩn đoán xác định:
Dựa vào tổn thương lâm sàng. Trường hợp khó cần làm xét nghiệm .
5 . Điều trị
Tổn thương dày sừng của Lichen phẳng không cần điều trị, chỉ cần theo dõi .
Tổn thương mòn, bọng nước hay tổn thương loét cần điều trị bằng corticoid thoa tại chỗ, có thể tiêm vào trong tổn thương thuốc triamcinolone acetonide ( 10 đến 20mg ) . có thể uống đợt 40mg × 5 ngày rồi giảm xuống 20mg × 14 ngày. Khi điều trị corticoid toàn thân cần cân nhắc tác dụng phụ , khám phát hiện tổn thương nấm đồng thời với Lichen phẳng để điều trị .
Gshhsv